آموزش و پرورش سنتی معنا را قیچی می‌کند/ فلسفه کودک تمرینی برای تفکر

به گزارش خبرنگار مهر، دومین پیش‌نشست، دومین همایش ملی فلسفه برای کودکان و نوجوانان با عنوان «فلسفه ورزی با کودکان، مسیر خلاق اندیشیدن» با حضور افضل السادات حسینی استاد دانشکده روانشناسی دانشگاه تهران، دکتر مرضیه عالی استادیار دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی سعید ناجی گروه فلسفه علم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و سیدنورالدین محمودی عضو پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران برگزار شد.

محمودی در مقدمه سخنانش فلسفه‌ورزی را «زیستن با پرسش» خواند و تأکید کرد: فیلسوفان همواره به دنبال پرسش‌های بنیادین بوده‌اند؛ سقراط نیز با پرسش‌گری آغاز می‌کرد. در حقیقت، از قدیم فیلسوف کسی نیست که همه چیز را بداند، بلکه کسی است که می‌داند تردید کند.

وی افزود: این تردید باید در کودکان تقویت شود، چرا که راه پرسش را هموار می‌کند و خلاقیت را آغاز می‌نماید؛ خلاقیت زمانی شکل می‌گیرد که از مسیرهای آشنا خارج شویم و عادت‌های ذهنی را به چالش بکشیم. در فلسفه برای کودکان (فبک)، ایده‌ها نه تنها در فضای دایره‌ای و از طریق ارتباط چشمی تولید می‌شوند، بلکه فراتر از تولید ایده، به «تولید معنا» منجر می‌گردند، چرا که معنا در فرآیند خلق شکل می‌گیرد.

محمودی ادامه داد: وقتی محرکی به کودکان ارائه می‌دهیم، آنگاه است که سوالات جالب و شگفت‌انگیزی در ذهن آن‌ها شکل می‌گیرد و از این طریق مهارت‌هایی چون استدلال‌ورزی، گوش دادن فعال و فرضیه‌سازی تمرین می‌شود. این فرآیند در واقع «جستجوی معنا» است که کودک را به کاشفی بارور تبدیل می‌کند.

وی با انتقاد از اینکه مشکل آموزش و پرورش سنتی این بود که معنا را قیچی کرده بود گفت: در حالی که از فضای گفتگو و استدلال، معنا خلق می‌شود و به معرفت و کشف حقیقت می‌انجامد. فبک در واقع تلاشی است برای بخشیدن «قدرت اندیشیدن» به کودک.

افضل‌السادات حسینی نیز در ادامه به ارتباط تنگاتنگ میان فبک و تفکر خلاق اشاره کرد و گفت: فلسفه برای کودکان قدمی بسیار مهم در تعلیم و تربیت است، چرا که کمک می‌کند تا رویکردی کاوشگرانه و زمینه‌ای برای رشد شخصیت کودک فراهم شود.

وی با اشاره به اینکه «شکل‌گیری پرسشگری از نیازهای مهم کودکان است بر تمرکز بر پرسشگری و ایجاد حس «چرایی» درباره مسائل مختلف تأکید کرد و پرسشگری‌های مبتنی بر حواس پنجگانه را نمونه‌ای از این رویکرد دانست.

حسینی همچنین اشاره کرد: در مناطق محروم ایران، کلاس‌های تفکر محور با وجود آموزگاران آگاه برگزار می‌شود و ما می‌توانیم زمینه‌ساز تحولی عمیق باشیم، اگر توجه خود را به فلسفه‌ورزی معطوف کنیم و خلاقیت را در قلب آموزش قرار دهیم.

عالی نیز در بخش دیگری از نشست، خلاقیت را از منظر روان‌شناختی مورد توجه قرار داد و گفت: خلاقیت قابلیتی است که نیازمند پرداخت بیشتری دارد. باید بپذیریم که خلاقیت هزینه دارد و باید نسبت به آن توجه جدی داشت. ممکن است این خلاقیت در داخل یک ایدئولوژی جای نگیرد و اگر قرار بر تقلیل آن باشد، تنها در فرم و ظاهر باقی خواهد ماند.» وی ادامه داد: خلاقیت به عنوان یک مفهوم باید در نظام ارزشیابی و آموزشی ما جایگاه واقعی پیدا کند. جذب ایده در میان نخبگان و جذب خودِ نخبگان به این مسیر صورت گیرد تا خودشان الگوهای این تحول باشند.

در پایان، ناجی با تاکید بر اینکه «ما همه مسئولیم که برای کودکان کاری انجام دهیم» بیان کرد: اگر کشوری بخواهد توسعه یابد، از علوم انسانی خود رشد خواهد کرد و وضعیت بهتری پیدا خواهد کرد. امروز فاجعه بزرگی در مدارس ما رخ می‌دهد و متأسفانه روزبه‌روز بدتر می‌شود.

وی با اشاره به اینکه سوال معصومانه‌ترین ابزاری است که حتی خانواده را می‌تواند تغییر دهد، افزود: به مقاومت‌هایی در برابر فلسفه برای کودکان وجود داشت و برخی می‌گویند تسهیل‌گری در فبک مبنای نظری ندارد، در حالی که این مبانی به‌صورت متقن در کتاب‌ها آمده است.