وضعیت نگران‌کننده صلح جهانی/ ایران امن‌تر از ترکیه، اسرائیل و اوکراین

به گزارش اقتصاد آنلاین، گزارش سال ۲۰۲۵ شاخص صلح جهانی (GPI) که توسط مؤسسه مستقل «اقتصاد و صلح» منتشر شده، تصویری نگران‌کننده از وضعیت صلح در جهان ترسیم می‌کند. طبق این گزارش، سطح میانگین صلح در جهان برای سیزدهمین بار در هفده سال گذشته کاهش یافته و این کاهش برای ششمین سال پیاپی تداوم داشته است. امسال شاخص جهانی صلح نسبت به سال گذشته ۰.۳۶ درصد افت کرده و از ۱۶۳ کشور مورد بررسی، تنها ۷۴ کشور بهبود یافته‌اند، در حالی که در ۸۷ کشور اوضاع بدتر شده است.

این شاخص بر اساس سه بُعد اصلی «ایمنی و امنیت اجتماعی»، «درگیری‌های جاری» و «میزان نظامی‌گری» و با استفاده از ۲۳ شاخص کمّی و کیفی تدوین می‌شود. بر اساس این ارزیابی، جهان نه‌تنها درگیر بیشترین تعداد جنگ‌های بین‌دولتی و داخلی از پایان جنگ جهانی دوم تاکنون است، بلکه روند صلح‌سازی نیز با شکست روبه‌رو شده است. میزان موفقیت در پایان‌دادن به درگیری‌ها به پایین‌ترین حد در ۵۰ سال گذشته رسیده است و تنها ۴ درصد از جنگ‌ها با توافق صلح خاتمه یافته‌اند.

در حال حاضر، ۵۹ جنگ بین‌دولتی فعال در جهان وجود دارد و ۷۸ کشور درگیر درگیری‌های نظامی در خارج از مرز‌های خود هستند؛ آماری که نشان‌دهنده بین‌المللی‌تر شدن درگیری‌ها و پیچیده‌تر شدن مسیر حل‌وفصل آنهاست.

ایران در جایگاهی بالاتر از ترکیه، اسرائیل و اوکراین

در رتبه‌بندی شاخص صلح جهانی ۲۰۲۵، ایران با امتیاز ۲.۷۵۰ در جایگاه ۱۴۲ جهان قرار دارد؛ رتبه‌ای که با وجود قرار گرفتن در یک‌سوم انتهایی جدول، در مقایسه با برخی رقبای منطقه‌ای و ژئوپلیتیکی، وضعیت بهتری را نشان می‌دهد. برای مثال، ترکیه با امتیاز ۲.۸۵۲ در رتبه ۱۴۶، اسرائیل با امتیاز ۳.۱۰۸ در جایگاه ۱۵۵ و اوکراین با امتیاز ۳.۴۳۴ در رتبه ۱۶۲ قرار دارند. روسیه نیز با امتیاز ۳.۴۴۱ و رتبه ۱۶۳، یعنی انتهای جدول، شرایط وخیم‌تری از اوکراین دارد.

این مقایسه، گرچه نشانه‌ای از جایگاه مطلوب ایران در سطح جهانی نیست، اما می‌تواند نشانگر ثبات نسبی ایران در قیاس با برخی مناطق بحران‌زده مانند شرق اروپا و خاورمیانه باشد. همچنین با توجه به افزایش شدید هزینه‌های نظامی و بی‌ثباتی‌های سیاسی داخلی در برخی کشور‌ها، ایران در برخی شاخص‌های فرعی مانند نرخ مرگ ناشی از درگیری‌های داخلی و صادرات تسلیحات وضعیت به‌نسبت باثبات‌تری دارد.

از میان کشور‌های خاورمیانه، کشور‌های قطر (رتبه ۲۷)، کویت (۳۱) و امارات (۵۲) عملکرد بهتری داشته‌اند. اما بسیاری دیگر از کشور‌های منطقه، مانند عراق، سوریه، یمن، افغانستان و سودان در قعر جدول جای گرفته‌اند.

نظامی‌گری جهانی در حال افزایش

یکی از نکات نگران‌کننده گزارش ۲۰۲۵، افزایش چشمگیر میزان نظامی‌گری در سطح جهان است؛ حوزه‌ای که پس از یک روند نزولی در ۱۵ سال اخیر، اکنون بار دیگر با رشد مواجه شده است. میانگین هزینه نظامی کشور‌ها به نسبت تولید ناخالص داخلی به بالاترین سطح خود از سال ۲۰۱۰ رسیده و در ۸۶ کشور، شاخص نظامی‌گری بدتر شده است.

در میان شاخص‌های ۲۳گانه، بیشترین وخامت در شاخص «درگیری‌های خارجی»، «مرگ‌های ناشی از درگیری‌های داخلی»، و «نسبت هزینه‌های نظامی به تولید ناخالص داخلی» مشاهده شده است. کشور‌های نروژ، دانمارک و بنگلادش بیشترین افت در حوزه نظامی‌گری را ثبت کرده‌اند.

در این گزارش همچنین به نقش فزاینده کشور‌های میان‌رده مانند ترکیه، امارات، برزیل، اندونزی و ویتنام در تحولات ژئوپلیتیکی اشاره شده و از دوران جدیدی با عنوان «پراکندگی قدرت جهانی» یاد شده است.

پیامد‌های اقتصادی خشونت؛ باری ۲۰ تریلیون دلاری بر دوش جهان

برآورد‌های مؤسسه اقتصاد و صلح نشان می‌دهد که تأثیر اقتصادی خشونت در سال ۲۰۲۴ برابر با ۱۹.۹۷ تریلیون دلار در نرخ برابری قدرت خرید (PPP) بوده است؛ رقمی معادل ۱۱.۶ درصد از کل اقتصاد جهانی یا به‌طور متوسط ۲۴۴۶ دلار برای هر فرد. از این مقدار، بیش از ۷۴ درصد مربوط به هزینه‌های نظامی و امنیت داخلی است.

در کشور‌هایی مانند افغانستان و اوکراین، این هزینه‌ها بیش از ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده‌اند. در مقابل، کشور‌های دارای بیشترین صلح اقتصادی، تنها ۲.۵ درصد از تولید ناخالص خود را صرف چنین هزینه‌هایی کرده‌اند.

گزارش همچنین هشدار می‌دهد که بودجه صلح‌سازی و عملیات صلح‌بانان سازمان ملل کاهش یافته و در سال گذشته تنها ۰.۵۲ درصد از کل هزینه‌های نظامی را تشکیل داده است؛ امری که توانایی جوامع در پیشگیری از بحران را تضعیف می‌کند.

شکاف صلح در حال افزایش است

در مجموع، گزارش سال ۲۰۲۵ شاخص صلح جهانی نشان می‌دهد که شکاف میان کشور‌های صلح‌طلب و کشور‌های دچار خشونت رو به افزایش است. در حالی که ۲۵ کشور دارای بیشترین صلح تنها ۰.۵ درصد افت را تجربه کرده‌اند، کشور‌های دارای کمترین صلح تا ۱۲.۲ درصد بدتر شده‌اند. اگرچه ایران هنوز در میان کشور‌های با سطح پایین صلح قرار دارد، اما موقعیت آن نسبت به برخی رقبای مهم و همسایگان بحران‌زده، قابل‌توجه است.