کارکردهای تربیتی یاد آخرت از نگاه امام سجاد (ع)

اصغر طهماسبی بلداجی در گفتگو با خبرنگار مهر، با تسلیت سالروز شهادت حضرت زین‌العابدین امام سجاد (ع) و با اشاره به اینکه صحیفه سجادیه نمونه بارز از تفسیر و تبیین قرآن کریم از زبان این امام همام است، اظهار کرد: حضرت در این کتاب با زبان دعا و مناجات به تبیین مهم‌ترین عوامل و بایسته‌های سعادت انسان در دنیا و آخرت می‌پردازند.

عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد با ذکر اینکه آخرت‌محوری یکی از موضوعات مهم در مسیر سعادت و کمال انسان بوده که در صحیفه سجادیه به آن اشاره شده است، ادامه داد: امام (ع) با زبان دعا این نکته را به ما می‌آموزند که انسان باید به قیامت ایمان داشته باشد و خود را برای آن روز آماده کند.

طهماسبی با تصریح اینکه حضرت با ۲ رویکرد به موضوع قیامت و آخرت‌محوری در صحیفه سجادیه اشاره دارند، افزود: نخست آنکه ایشان به نام‌های قیامت پرداخته و بر طبق مفهوم هر نام، بر اهمیت توجه به قیامت و نتایج اعمال انسان در آخرت تأکید دارند. در این راستا نام‌هایی چون یوم التلاق، یوم تبلی السرائر، یوم المجاز، یوم الحسره، یوم الحساب و یوم الفصل در این کتاب برای توصیف قیامت استفاده شده است.

کوتاه شدن آرزوها در سایه یاد قیامت

وی پرداختن به دلالت‌های تربیتی آخرت‌محوری در زندگی دنیوی و اخروی را دومین رویکرد امام (ع) در قبال این موضوع دانست و گفت: ایمان و توجه انسان به آخرت و یاد قیامت باعث تأثیرات مثبت و والا در زندگی انسان می‌شود و نتایج و برکات فراوانی از جمله کوتاه شدن آرزوهای دنیوی، انجام اعمال صالح، دوری از گناهان و رسیدن به درجات معرفت خواهد شد.

طهماسبی در خصوص کوتاه شدن آرزوها در سایه یاد قیامت، تصریح کرد: انسان‌ها در زندگی با ۲ نوع آرزو و خواسته یعنی آرزوهای هدفمند و مثبت و آرزوهای غیر مفید و منفی سر و کار دارد که آرزوهای مثبت قابل پذیرش بوده و در دین به آن توصیه شده است.

این مدرس دانشگاه شهرکرد ادامه داد: آرزوهای منفی اما انسان را به تعلقات دنیوی مشغول و از ذکر خدا غافل می‌کنند زیرا انسان را به اموری مشغول می‌کنند که راهی به کمال و سعادت ندارد. طولانی شدن این آرزوها و زیاد شدن آنها عاملی در غفلت انسان و مشغول شدن به لهو و لعب خواهد شد.

طهماسبی با تأکید بر اینکه امام سجاد (ع) در دعاهای خود کوتاه شدن این دست آرزوهای منفی را از خدا طلب می‌کنند، گفت: حضرت در فراز نخست از دعای ۴۰ صحیفه سجادیه این نجوا را با پروردگار دارند: «بار خدایا بر محمد و آلش درود فرست و ما را از آرزوی دراز نگاه دار و آرزوها را با عمل راستین بر ما کوتاه کن».

وی با اشاره به فراز دیگری از صحیفه سجادیه، تصریح کرد: حضرت در دعای هشتم به خدا عرضه می‌دارند: «پناه می‌بریم به تو از اینکه نیت داشته باشیم به کسی خیانت ورزیم و در کردارمان خودپسندی نمائیم و آرزوهای خود را دور و دراز سازیم».

پژوهشگر و نویسنده علوم قرآنی با تأکید بر اینکه یاد مرگ زندگی انسان را وسعت می‌بخشد و اندیشه نابود شدن را از ذهن دور می‌کند، بیان کرد: یاد قیامت باعث خواهد شد تا انسان آرزوهای خود را جهت‌دهی کند و سرگرم آرزوهای دنیوی نشود.

اعمال صالح عامل رسیدن به سعادت است

طهماسبی در ادامه با تصریح اینکه اعمال صالح عامل رسیدن به سعادت است، افزود: مؤمن باید در عمل نشان دهد که اعتقاد او صحیح و صادق است لذا انسان از فرصت محدود دنیا که قابل تکرار نیست برای انجام اعمال نیکو بهره می‌برد و یکی از مهم‌ترین آرزوهای کافران پس از مرگ این است که فرصت بازگشت به دنیا و انجام اعمال صالح را پیدا کنند.

وی ادامه داد: در فرازی از دعای ۴۰ صحیفه سجادیه امام سجاد (ع) می‌خوانیم: «و از اعمال شایسته، عملی برایمان قرار ده که با آن بازگشت به حضرتت را (با همه سرعتش) کند شماریم و برای به‌سرعت رسیدن به کوی‌ات بدان حرص ورزیم، به طوری که مرگ برای ما محل اُنسی باشد که به آن انس گیریم و مرکز الفتی باشد که بدان شوق ورزیم، و خویشاوند نزدیکی باشد که قرب به او را دوست بداریم».

عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد با تأکید بر یاد قیامت و انجام عمل صالح در سیره ائمه (ع)، افزود: مصادیق این مشی نیکو در زندگی آن بزرگواران و امام سجاد (ع) کاملاً متجلی است. اینکه انسان بداند در قیامت همه پنهان‌ها آشکار خواهد شد، آثار تربیتی عمیقی دارد و باعث می‌شود شخص در خفا و عیان خالصانه برای خدا کار کند.

دوری از گناهان در پرتو آخرت‌محوری

طهماسبی با استناد به برخی آیات قرآن کریم در خصوص عذاب سخت گناهکاران در قیامت، ادامه داد: بر طبق نص صریح قرآن، گناهان باعث عذاب‌های دردناک در آخرت خواهد شد لذا انسان زمانی که در روز قیامت و عذاب گناهکاران تفکر و تعقل کند، به سمت گناه نخواهد رفت.

عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد اضافه کرد: امام زین العابدین (ع) در دعای ۴۲ از خداوند دوری از گناهان را می‌خواهند و عرضه می‌دارند که «خدایا تنگی لحد را به رحمتت برای ما وسعت قرار ده و در برابر حاضران عرصه قیامت به گناهان هلاک‌کننده‌ای که بر گردن ماست، ما را رسوا مکن».

طهماسبی با اشاره به اینکه یاد آخرت و لقای پروردگار عامل دستیابی به سبک زندگی صحیح است، بیان کرد: مؤمن برای شوق رسیدن به لقای خداوند و دریافت پاداش‌های عظیم تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد تا به این سعادت ابدی دست یابد لذا یکی از آثار تربیتی آخرت‌محوری، شوق به اعمال نیکو و رسیدن به درجات عالی معنوی و معرفتی است.

نائل شدن به درجات معرفت در پرتو تلاش برای سعادت اخروی

وی تصریح کرد: امام (ع) در فرازی از دعای ۲۲ صحیفه سجادیه از خدا طلب درجات معرفت را دارند و عرضه می‌دارند: «خداوندا بر محمد و آلش درود فرست، و رغبت و میلی روزی من کن که عمل برای تو را محض آخرتم انجام دهم، بدان‌گونه که صدق این رغبت را در قلبم بیابم، و بی‌رغبتی نسبت به دنیای زودگذر بر دلم چیره شود، آن‌سان که از سر شوق به حسنات برخیزم، و به سبب بیم و خوف از سیئات در امان مانم».

طهماسبی اظهار کرد: امام سجاد (ع) برای رسیدن به بندگی خداوند دعا می‌کند خدا ایشان را در مسیری قرار دهد که برای آن آفریده شده است: «بارخدایا بر محمد و آلش درود فرست، و گره هر کاری که فکرش مرا به خود مشغول داشته بگشای، و مرا در کاری قرار ده که فردا مرا از آن بازپرسی می‌کنی، و روزگارم را در آنچه از پی آنم آفریده‌ای مصروف دار».

این مدرس دانشگاه در پایان گفت: مؤمن زندگی خود را در مسیری قرار می‌دهد که به حیات جاودان آخرت و دیدار معشوق و محبوب حقیقی نائل شود و این مطلب یک اصل مهم تربیتی است که زندگی انسان را هدفمند و او را با شوق و انگیزه خواهد کرد.