عفاف و حجاب؛ دو رکن اساسی سلامت اخلاقی و استحکام خانواده

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- عاطفه وفائیان: عفاف و حجاب، دو رکن اساسی در حفظ سلامت اخلاقی و استحکام بنیان خانواده، همواره مورد توجه جوامع بشری بوده است. این دو مفهوم، که فراتر از پوشش ظاهری، دربرگیرنده مجموعه‌ای از ارزش‌ها، رفتارها و نگرش‌ها هستند، نقش بسزایی در ارتقای امنیت روانی، رضایتمندی درونی و رشد معنوی افراد ایفا می‌کنند. در جامعه امروز، که با چالش‌های متعددی از جمله ترویج فرهنگ‌های بیگانه و گسترش فضای مجازی روبروست، توجه به این دو اصل مهم، ضرورتی مضاعف یافته است.

شایسته است با نگاهی عمیق و جامع به این موضوع، به آسیب‌شناسی چالش‌های موجود و ارائه راهکارهای عملی برای ترویج این ارزش‌ها بپردازیم. تبیین فلسفه و منطق عفاف و حجاب برای نسل جوان، ایجاد محیطی سالم و امن برای تربیت فرزندان، و مقابله با تهدیدات فرهنگی از جمله اقداماتی است که می‌تواند در این راستا مؤثر واقع شود. همچنین، نقش دولت و نهادهای اجتماعی در فراهم کردن بستر مناسب برای ترویج سبک زندگی عفیفانه و حمایت از خانواده‌ها نباید نادیده گرفته شود.

عفاف و حجاب؛ ریشه سلامت فرد و جامعه

در همین رابطه حجت‌الاسلام عبدالحمید صادقی، پژوهشگر و نویسنده حوزه عفاف و خانواده در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: عفاف و حجاب صرفاً مختص پوشش نیست و مجموعه‌ای از ارزش‌ها و رفتارها همچون کنترل نگاه، رعایت مرزها در ارتباط با نامحرم، دقت در گفتار و حتی نوع خوراک و آنچه شنیده می‌شود را نیز در بر می‌گیرد.

پژوهشگر و نویسنده حوزه عفاف و خانواده تصریح کرد: اگر عفاف و حجاب در جامعه کمرنگ شود، زمینه بروز بسیاری از انحرافات اخلاقی، آسیب‌های اجتماعی و فروپاشی بنیان خانواده‌ها ایجاد می‌شود. نبود این ارزش‌های بنیادین، به تدریج روابط ناسالم و نادرستی میان افراد جامعه به‌ویژه جوانان را شکل می‌دهد که ثمره‌ای جز کاهش امنیت روانی، و از هم پاشیدن کانون خانواده نخواهد داشت.

وی گفت: بسیاری از مشکلات جسمی و روانی نسل جوان ریشه در بی‌توجهی به عفاف و حجاب دارد. بی‌توجهی به این موضوع باعث بروز ناامنی، افسردگی، اضطراب، اختلال در اعصاب و حتی پرخاشگری می‌شود.

پژوهشگر و نویسنده حوزه عفاف و خانواده عفاف را فقط محدود به رفتار اجتماعی ندانست و تاکید کرد: شخصیت یک فرد عفیف از کنترل گوش، چشم، زبان و حتی تغذیه‌اش آشکار می‌شود.

وی همچنین اظهار داشت عفت و پاکدامنی زمینه رشد انسانی، رضایتمندی درونی، آرامش روانی و استحکام بنیان خانواده را فراهم می‌آورد.

وی به نقش کلیدی خانواده در تربیت فرزندان اشاره کرد و تصریح کرد: تبیین فلسفه و منطق عفاف باید در خانواده و مدرسه نخستین گام باشد؛ والدین باید با زبان آرام، منطقی و دوستانه به جوانشان بفهمانند بی‌عفتی چه آسیب‌ها و ضررهایی دارد و تجربه‌های خود و دیگران را به شکلی اقناعی نقل کنند.

وی افزود: دومین محور، فراهم‌کردن محیط پاک و سالم است. خانواده و مدارس باید محیطی ایجاد کنند که به دور از همنشینی با افراد ناسالم یا مشاهده رفتارهای آسیب‌زا در فضای حقیقی و مجازی باشد. حضور دوست ناباب، معلم نامناسب، یا ورود آزادانه جوان به محیط‌های پراخلال، آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر روان و شخصیت او دارد.

صادقی افزود: خانواده‌ها و مدارس باید مانع عادی شدن روابط پَست، بی‌حیایی و محتواهای غیر اخلاقی در فضای مجازی شوند و محیطی امن برای تربیت نسل جوان فراهم کنند.» صادقی تاکید کرد سلامت محیط تربیتی، چه از طرف همسالان و معلمان و چه از طرف والدین و فضای عمومی، تأثیر مستقیم بر آینده و انتخاب‌های جوانان دارد.

پژوهشگر و نویسنده حوزه عفاف و خانواده بر قدرت و اثرگذاری فرهنگ‌های جهانی‌شده، رسانه‌ها و گروه همسالان اشاره کرد و هشدار داد فرهنگ‌های غیربومی و جریان‌های جهانی با ابزارهایی همچون رسانه‌ها، بازی‌های رایانه‌ای، موسیقی و حتی تولیدات سینمایی الگوهای رفتاری و فکری جوانان را دگرگون کرده و در صورت ناسازگاری با ارزش‌های عفاف و حجاب موجب تضعیف باورها و عادی‌سازی انحرافات می‌شوند. صادقی دخالت و تأثیرگذاری جهانی شدن را عامل فراهم‌شدن بستر گناه و انتشار سریع محتواهای آسیب‌رسان در جامعه دانست و گفت: فرصت‌ها و آسیب‌های فضای مجازی به هیچ وجه قابل قیاس نیست؛ زیرا حجم و گستردگی تهدیدها به مراتب بیشتر از منافع است.

وی در پاسخ به این سوال که تا چه میزان می‌توان عفاف و حجاب را بدون آسیب زدن به آزادی فردی ترویج داد، تصریح کرد: همیشه درجاتی از محدودیت برای سلامت و رشد فرد لازم است، همان‌طور که والدین از فرزندشان در برابر غذای ناسالم، رفاقت‌های خطرناک یا محیط‌های آلوده محافظت می‌کنند.

صادقی تاکید کرد: تبیین درست و منطقی فلسفه، مضرات، و فواید عفاف، همراه با مستندسازی تجربیات عینی و ارائه مدل اخلاقی موفق می‌تواند موجب اقناع جوانان بدون اِعمال اجبار شود، ضمن آنکه اقتدار قانون و سیاست صحیح هم ضرورت دارد.

پژوهشگر و نویسنده حوزه عفاف و خانواده نقش دولت و نهادهای اجتماعی را نیز در این عرصه برجسته عنوان کرد و خاطرنشان ساخت: یکی از وظایف اصلی دولت فراهم کردن بستر اجتماعی مناسب است. حمایت از تولید محتوای سالم و عفیفانه، تصویب و اجرای قوانین لازم برای حفظ ارزش‌های اخلاقی، فراهم‌آوردن امکانات برای ترویج سبک زندگی عفیفانه، و مقابله هوشمندانه با مروجین فساد، وظیفه لاینفک دولت‌هاست.

وی افزود: قانون حمایت از خانواده در این زمینه یک ظرفیت مهم و مغفول مانده است و چنانچه به شکل جدی اجرا شود، بخش مهمی از آسیب‌ها مرتفع خواهد شد.

آسیب‌شناسی عفاف و حجاب؛ از فرقه‌های نوظهور تا سوءاستفاده ابزاری

حجت‌الاسلام امیرحسین کامل نواب، کارشناس مذهبی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به سوالاتی پیرامون آسیب‌های وارد شده به مفهوم عفاف و حجاب در جامعه ایرانی، نقش فرقه‌ها و جریان‌های نوظهور، سوءبرداشت‌ها و بدعت‌های رایج و سوءاستفاده‌های ابزاری از حجاب و بی‌حجابی، به تشریح چالش‌ها و راهکارهای مقابله با این آسیب‌ها پرداخت.

این کارشناس مذهبی با اشاره به ماهیت وجودی فرقه‌ها و جریان‌های نوظهور، اظهار داشت: این گروه‌ها اساساً با هدف مقابله با فرهنگ دینی و ملی ما به وجود آمده‌اند و هر آنچه که به هویت دینی و ملی ما مربوط می‌شود، مورد هجمه این فرقه‌ها قرار می‌گیرد.

وی با تأکید بر اهمیت حجاب و عفاف در فرهنگ دینی و ملی، تصریح کرد: تقریباً تمامی فرقه‌ها و جریان‌های معاند، به نوعی با این فرهنگ‌ها در ستیز هستند. برخی از فرقه‌ها در حوزه دینی فعالیت می‌کنند و شاید کمتر در این موضوع [حجاب] ظهور و بروز داشته باشند، اما فرقه‌های سکولار و نوظهور، همگی به نوعی نفی حجاب می‌کنند و با روش‌های مختلف به مقابله با آن می‌پردازند.

کامل نواب با اشاره به نقش فرقه‌ها در مقابله با فرهنگ و هویت اجتماعی مردم، بیان کرد: حجاب بخشی از هویت ماست و باید بررسی کنیم که هر کدام از فرقه‌ها در چه زمینه‌ای تأثیر می‌گذارند. به عنوان نمونه فرقه‌هایی که در حوزه ملی‌گرایی و باستان‌گرایی فعالیت می‌کنند و متأسفانه در حال ترویج تفکرات خود هستند، با ایجاد انحراف در فرهنگ ملی و اصیل ایرانی، به طور خاص حجاب و عفاف را مورد هدف قرار داده‌اند.

این کارشناس مذهبی افزود: جریان‌های غرب‌گرا نیز به اسم آزادی به دنبال حذف حجاب هستند و از ابزارهای مختلف برای تأثیرگذاری استفاده می‌کنند. گاهی اوقات کارایی حجاب را زیر سوال می‌برند و گاهی اوقات با ارائه تعاریف نادرست از حجاب، افراد را دچار خطای شناختی می‌کنند. متأسفانه برخی از گروه‌های دیگر نیز به این مسائل پر و بال می‌دهند.

نواب در بخش دیگری از سخنان خود، به نقش سوءبرداشت‌ها و بدعت‌های رایج در فاصله‌گرفتن مردم از اصل معنوی حجاب اشاره کرد و گفت: فرقه‌ها با جعل واقعیت و ارائه معنویت‌های کاذب، سعی در جذب افراد دارند. این گروه‌ها معنویتی را تبلیغ می‌کنند که بر اساس خواسته‌های نفسانی افراد برنامه‌ریزی شده که حجاب و بسیاری از آموزه‌های دینی در آن جایگاهی ندارد.

این کارشناس مذهبی با تأکید بر اینکه حجاب جزو لاینفک معنویت در دین اسلام است، اظهار کرد: در عرفان‌های نوپدید، واژه‌های حجاب و عفاف تحریف شده و به معنای درستی به کار نمی‌روند. این موضوع باعث می‌شود که مردم پس از گرایش به این عرفان‌ها، به معنویتی که می‌خواهند نرسند و تصور کنند که دین و معنویت کلاً مناسب آن‌ها نیست.

وی به بدعت‌های رایج در زمینه حجاب اشاره کرد و گفت: برخی از افراد نیز به این دلیل جذب عرفان‌های نوپدید می‌شوند که حجاب را به شیوه‌ای تعریف می‌کنند که با حدود شرعی سازگاری ندارد و به تعبیر دیگر، «حجابِ آزاد» را ترویج می‌کنند. این افراد تصور می‌کنند که نگاه شرع نسبت به حجاب همین است، در حالی که این تصور کاملاً نادرست است.

نواب تصریح کرد: این افراد هر چقدر بیشتر تلاش کنند، از مقصد دورتر می‌شوند و در نهایت از اصل معنوی که خداوند مقدر کرده، فاصله می‌گیرند.

نقش بی‌بدیل عفاف و حجاب در تربیت جوانان

محمود سعیدی رضوانی، دانشیار گروه مطالعات و برنامه‌ریزی درسی دانشگاه فردوسی مشهد و مسئول کارگروه عفاف‌گرایی این دانشگاه، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ماهیت ریشه‌ای و نمادین عفاف و حجاب، جایگاه این ارزش‌ها را در محیط‌سازی برای نسل جوان و ضرورت تربیت عفیفانه به جای صرف آموزش مفهومی تبیین کرد.

دانشیار گروه مطالعات و برنامه‌ریزی درسی دانشگاه فردوسی مشهد و مسئول کارگروه عفاف‌گرایی این دانشگاه، با تأکید بر ابعاد گسترده عفاف و حجاب گفت: عفاف و حجاب در واقع هم جنبه ریشه‌ای دارند و هم جنبه نمادی. عفاف تا حد بیشتری به مسائل روحی فرد و خویشتن‌داری فرد در مقابل گناهان توجه دارد. البته بخش عفاف شناخته‌شده‌تر است، اما عفت در توجه و طمع به مال نیز مطرح است؛ چنانکه در آموزه‌های اسلامی، فرد عفیف کسی است که به حلال و حرام بودن توجه دارد و از مال حرام پرهیز کند. عفاف یک معنای لغوی و یک معنای اصطلاحی دارد. در معنای اصطلاحی نیز وقتی گفته می‌شود عفاف به خطر افتاده، معمولاً منظور روابط دختر و پسر یا زن و مرد است.

وی افزود: در خصوص اهمیت عفاف و حجاب در تربیت جوانان، باید توجه داشت که این ارزش‌ها علاوه بر اینکه در آموزه‌های اسلامی بسیار مورد تأکید قرار گرفته‌اند، خود دارای اصالت هستند. به حدیث معروف اشاره می‌شود که «لَکَادَ الْعَفِیفُ أَنْ یَکُونَ مَلَکاً مِنَ الْمَلَائِکَة»، یعنی نزدیک است فرد عفیف یکی از ملائک پروردگار شود؛ و انسانی که به درجه ملکوتی می‌رسد، به دلیل توجه به انتخاب‌گری، از ملائکه هم بالاتر خواهد بود.

سعیدی رضوانی با اشاره به تأثیرات محیطی تصریح کرد: حجاب و عفاف علاوه بر ارزش ذاتی، در حوزه محیطی نیز بسیار مؤثرند. تجلیات عفاف و حجاب به‌خصوص در محیط‌سازی برای فرزندان و حتی بزرگسالان اهمیت زیادی دارند. در نظریه تربیت حداکثری، توجه به محیط بسیار پررنگ است و تأثیر محیطی بر تربیت نادیده گرفته نمی‌شود؛ بر خلاف برخی دیدگاه‌ها که فقط بر اراده فردی تکیه دارند. به همین جهت، حجاب و ادبیات عفاف می‌تواند نقش مؤثری در پاکسازی محیط تربیتی ایفا کند.

دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد خاطر نشان کرد: عفاف و حجاب هم محصول تربیت هستند و هم نقش سازندگی دارند. تأثیر این ارزش‌ها هم در شخصیت خود فرد و هم در محیط فرد قابل مشاهده است. اصل تربیتی «تأثیر ظاهر بر باطن» نیز در این زمینه مطرح می‌شود؛ به طوری که حتی اگر فرد به طور کامل حلیم نباشد، اگر خود را به صبوری بزند، زمینه حلم در او فراهم می‌شود؛ همان‌گونه که پذیرفتن پوشش، زمینه حیای باطنی را در فرد ایجاد می‌کند. پوشش مناسب اگر چه کافی نیست، اما زمینه برای شکل‌گیری حیای باطنی را ایجاد می‌کند. به همین شکل، تجلیات عفاف می‌تواند در معماری، گفتگو، شنیدن، دیدن و حتی بویدن نمود پیدا کند. اگر این ابعاد با هم پیش برود، شخصیت پرهیزکاری در فرد تقویت خواهد شد و عفاف و حجاب به شکل‌گیری شخصیت سالم کمک می‌کند.

وی ادامه داد: طبق فرمایش امیرالمومنین (ع) باید دانست هر کس باید نگهبان قلب خود باشد یعنی مراقب واردات قلب خود باشد، و اگر کسی به این مهم توجه کند به سلامت روانی و شخصیتی سالم دست می‌یابد و نتیجه آنکه عفاف و حجاب در تنظیم این واردات قلب تأثیر به‌سزایی دارد.

سعیدی رضوانی در نقد رویکرد صرفاً آموزشی بیان کرد: نقش خانواده و مدرسه در آموزش مفهوم عفاف و حجاب نباید صرفاً به آموزش مفهومی محدود باشد؛ چرا که آموزش صرف این مفهوم چندان کارساز نیست. لازم است از تربیت عفیفانه سخن بگوییم؛ تربیتی که یکی از دستاوردهایش حجاب است. غیر از خانواده و مدرسه و در مرحله بعدی رسانه، نهاد دیگری برای تربیت وجود ندارد. خداوند ساختار خانواده را بنیان گذاری کرده و پس از آن کودک وارد مکتب یا امروز وارد مدارس می‌شود و در آنجا تحت تأثیر تربیت و آموزش رسمی قرار می‌گیرد. با رشد فرد، نقش رسانه‌ها نیز اهمیت می‌یابد و از سنین کودکی، تأثیر رسانه‌ها کم‌کم افزایش یافته و در دوره پیش‌دبستانی و ابتدایی به اوج خود می‌رسد.

دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد هشدار داد: نقش خانواده و مدرسه صد درصد کلیدی و تأثیرگذار است. اگر خانواده‌ها کارکرد خود را از دست دهند و مدارس به استقبال برنامه‌های صرفاً آموزشی بروند، مسلم است که عفاف و حجاب در نسل جوان با تهدید جدی مواجه می‌شود؛ همان‌طور که امروز نیز شاهد این آسیب‌ها هستیم.