راز پنبه قهوه‌ای خوسف؛ میراث ۵۰۰ ساله در دور باطل نخ ریسی گرفتار شد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: براساس بررسی‌ها قدمت پنبه مله به حدود ۵۰۰ سال قبل باز می‌گردد. میراث ناملموس شهرستان خوسف و هر چند قهوه‌ای است اما موجب روسفیدی کشاورزان شهرستان خوسف شده است.

سخن از «پنبه مَله» یا همان «پنبه قهوه‌ای» است. پنبه‌ای که قماش آن بدون رفتن به کارگاه رنگ رزی، زیبا و خوش رنگ است و کرم قهوه‌ای درخشان آن هوش از سر گردشگرانی می‌برد که به این خطه پا می‌گذارند.

گیاهی راز آمیز که کشت آن از زمان‌های دور ویژه «خوسف» بوده و کشاورزان این منطقه اعتقاد به خوش یمنی آن دارند، تا حدی که زراعتگران عقیده داشته‌اند در حد توان خود این نمونه از پنبه را باید کنار پنبه سفید و سایر محصولات کشت کنند چون اعتقاد داشته‌اند که اگر آب با عبور از این پنبه به دیگر محصولات (پنبه سفید) برسد در باردهی و برکت زمین مؤثر خواهد بود.

اما این روزها چه کشاورزان و چه کسانی که با فرآوری این محصول ارزشمند خراسان جنوبی را تبدیل به نخ و پارچه می‌کنند با مشکلات زیادی رو به رو هستند.

همچنان در نقطه ابتدایی هستیم

مریم حسنی که حدود ۱۲ سال است در زمینه تولید پارچه از پنبه مله فعالیت دارد در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مسئولان در زمینه حمایت از پنبه مله حرف و سخن زیاد گفته‌اند و گزارش‌هایی داده شده ولی ما همچنان در همان نقطه ابتدایی هستیم.

وی بیان کرد: به عنوان مثال در حال حاضر یکی از مشکلات بحث فروش است و مطرح می‌کنند که با شرکت در نمایشگاه‌ها می‌توان به بازار فروش محصولات تولیدی از پنبه مله و در مجموع صنایع دستی دست پیدا کرد، در حالی که شرکت در نمایشگاه‌ها خود هزینه بالایی دارد.

حسنی تأکید کرد: هزینه شرکت در نمایشگاه‌ها به قدری بالا است که باید تمام سود خود از فروش در نمایشگاه را خرج کنیم.

وی ادامه داد: اگر می‌خواهیم کشت پنبه مله و بافت پارچه از این پنبه خاص و رنگی رونق بگیرد باید در همه بخش‌ها از آن حمایت کنیم و اگر تسهیلاتی عطا می‌شود مختص پارچه بافی از پنبه مله باشد.

بانوی کارآفرین شهرستان خوسف افزود: من در مواردی مشاهده کرده‌ام که فرد تسهیلات در زمینه پارچه بافی دریافت و با پارچه بافی از پنبه مله کار را شروع کرده است و چون با سختی کار مواجه شده به سمت پارچه بافی معمول و متداول رو آورده است.

پنبه‌ای که در اصفهان تبدیل به نخ می‌شود

حسنی افزود: نکته دیگر آنکه در خوسف پنبه‌ها را به کارخانه‌ای در اصفهان می‌فرستند تا در آنجا تبدیل به نخ شود و دوباره نخ‌ها را به خوسف ارسال می‌کنند تا تبدیل به پارچه شود.

وی گفت: در اینجا یک سوال مطرح می‌شود و اینکه آیا ممکن نیست نخ ریسی هم در خود شهرستان خوسف صورت گرفته و از نخ ریسی از پنبه مله نیز حمایت شود و آیا اینگونه ارزش افزوده بهتری نخواهد داشت.

معصومه کرمانی که در زمینه تولید پارچه از پنبه مله فعالیت کرده است، در گفتگو با مهر اظهار کرد: گذشتگان ما از قدیم در این زمینه فعالیت می‌کردند و من از کودکی با این محصول ارزشمند آشنا بودم.

وی بیان کرد: بعد از آنکه بانوان مسن شهرستان خوسف فوت کردند، تصمیم گرفتیم در زمینه آموزش بافت پارچه از پنبه مله و تولید لباس از آن فعالیت کنیم.

موانع صادراتی محصولات تولیدی از پنبه مله برداشته شود

کرمانی با اشاره به اینکه پنبه را به اصفهان برای تبدیل به نخ ارسال می‌کند، گفت: بعد از اینکه نخ را تحویل گرفتیم آن را در دارهای موجود تبدیل به پارچه و در نهایت لباس می‌کنیم که خوشبختانه با استقبال نیز رو به رو بوده است.

وی در زمینه چالش‌های موجود در حوزه پارچه بافی از پنبه مله یادآور شد: مشکلات موجود در حوزه نخ ریسی و اینکه مجبوریم پنبه را به اصفهان ارسال کنیم و همینطور مشکلات در مسیر صادرات پنبه مله از موانع در مسیر کار است.

بانوی کارآفرین خوسفی گفت: از بستر فضای مجازی نیز برای فروش استفاده می‌کنیم و در خود خوسف و گاه در بیرجند نیز فروش حضوری دارم.

یک زنگ هشدار

غزاله دلیری مدیر موزه لباس و منسوجات طبیعی خراسان جنوبی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: به نظر من در حوزه پنبه مله در حال حاضر چالش اصلی موضوع کشت آن است.

وی بیان کرد: در مقطعی بسیاری از کشاورزان به سمت تولید پنبه مله رفتند ولی با توجه به اینکه در نهایت دریافتند که اگر در زمین خود به جای پنبه مله، پنبه سفید کشت بکنند، محصول با حجم بیشتری برداشت می‌کنند و برای آنان صرفه اقتصادی بیشتری در ظاهر دارد، نوع کشت خود را عوض کردند.

دلیری یادآور شد: این در حالی است که پنبه مله به واسطه رنگ قهوه‌ای و طبیعی خود توسط مردم مورد استقبال قرار می‌گیرد و متقاضی پوشاک تولید شده از پنبه مله هستند.

رزقی مدیر امور زراعت جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در این زمینه به خبرنگار مهر اظهار کرد: انحصار تولید پنبه رقم محلی مله که در صنایع ریسندگی وبافندگی و گردشگری محلی خراسان جنوبی و صنایع دستی و روستایی کاربرد فراوانی داشته و شهرت جهانی یافته یکی از زیبایی‌های کشاورزی خراسان جنوبی است.

وی افزود: ثبت این محصول در میراث کشاورزی مهم جهانی (جیاس) در سازمان خوارو بار جهانی کشاورزی ( FAO) با هدف رونق توریستی و گردشگری واقتصادی در دست بررسی است.

۱۵ هکتار سطح زیر کشت پنبه مله در خوسف

سید مهدی خلیلی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان خوسف در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در حال حاضر تقریباً ۱۵ هکتار سطح زیرکشت پنبه مله در شهرستان خوسف وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه بین ۱.۵ تا دو تن پنبه مله از این میزان سطح زیرکشت برداشت می‌شود، بیان کرد: تلاش ما بر این بوده است که بذر مورد نیاز پنبه مله را در اختیار کشاورزان علاقمند به تولید این نوع پنبه قرار دهیم چرا که احیای این پنبه و فرآوری و تولید آن برای ما از اهمیت زیادی برخوردار است.

خلیلی تأکید کرد: همچنین در زمینه‌هایی چون خرید توافقی پنبه مله نیز اقداماتی صورت گرفته است تا از نظر اقتصادی نیز حمایت‌هایی از کشاورزان این عرصه صورت گیرد.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان خوسف یادآور شد: خوشبختانه تولید کنندگان پارچه و لباس نیز در سال‌های اخیر بسیار علاقمند به استفاده از پنبه مله شده‌اند و به ویژه در نساجی سنتی بسیار از آن استفاده می‌کنند.

پنبه مله تنها یک محصول کشاورزی نیست؛ روایتی است از ۵۰۰ سال تاریخ، از دستان پینه‌بسته زنان خوسی، از خوش‌یمنی دیرین، و از رنگی که به کارگاه رنگرزی نیازی ندارد اما برای دیده‌شدن، سخت نیازمند حمایت است.

امروز کشاورزان، بافندگان و کارآفرینان این میراث کهن، همچنان در آغاز راهی ایستاده‌اند که باید سال‌ها پیش هموار می‌شد؛ راهی که اگرچه پر از عشق و مهارت است، اما با موانع فروش، نبود امکانات نخ‌ریسی، هزینه‌های بالای نمایشگاه و مشکلات صادرات گره خورده است.

پنبه مله می‌تواند هویت خوسف را به برند ملی تبدیل کند؛ می‌تواند زنجیره ارزش ایجاد کند؛ می‌تواند زنان کارآفرین را توانمند سازد و می‌تواند به اقتصاد محلی جان تازه‌ای ببخشد.

در پایان، امید است صدای امروز کشاورزان و بافندگان پنبه مله، به تصمیم‌گیران برسد تا این محصول اصیل و منحصر به‌فرد، نه تنها در خوسف، بلکه در سراسر کشور بدرخشد؛ همان‌گونه که رنگ قهوه‌ای درخشانش از دیرباز دل‌ها را ربوده است.