شرحی بر روایت امام رضا(ع) درباره ده خصلت کمال عقل در مومن

حجت‌الاسلام احمد ابوترابی در گفتگو با خبرنگار مهر، با استناد به روایت امام رضا (ع) در تحف‌العقول بخش قصارالکلمات گفت: عقل مسلمان، کامل نمی‌شود مگر آن‌که ده خصلت در او باشد در متون دینی، در ضمن بحث از «کمالِ عقل» «کمالِ ایمان» و «کمال تفقه» و مانند اینها، فهرست‌هایی از شاخصه‌های بالندگی آمده است؛ که هم برای آنان که در فکر رشد و بالندگی هستند مفید است و هم برای آنان که زود باور می‌کنند «به جایی رسیده‌اند»، این فهرست‌ها تذکره‌ای است تا آدمی بداند کجای راه است و این روایات، معیارِ خودسنجی‌اند؛ هرکسی بسنجد چند بندش را دارد، و هر بند را تا کجا.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) نخستین خصلت را «الخیرُ مِنهُ مأمولٌ» دانست و اظهار کرد: این خصلت یعنی از مؤمن، امیدِ خیر برود و دستِ نیکی‌اش به دیگران برسد؛ نه فقط در عبادات فردی، که در گره‌گشایی اجتماعی و مردم باید وقتی به درِ خانه‌اش می‌آیند، امید ببرند که مشکلی از آنان برطرف شود.

وی ادامه داد: خصلتِ دوم «الشَّرُّ مِنهُ مأمونٌ» است به این معنی که از مؤمن شرّی به دیگری نرسد، نه زبانش زخمی بزند، نه دستش خللی و مؤمن، آن‌گونه سخن نمی‌گوید که دیگری از دهانش نا سزائی انتظار ببرد.

حجت الاسلام ابوترابی سومین و چهارمین خصلت مؤمن را اینگونه بیان کرد که «کارِ خیرِ دیگران را بزرگ می‌شمارد» و «کارِ نیکِ خود را کوچک می‌بیند» و این دو بال، مؤمن را از خودبینی می‌رهاند و به میدانِ تواضع می‌برد؛ بزرگداشتِ نیکیِ مردم، و کوچک‌داشتنِ خویش، که اخلاق را شیرین و جامعه را به هم پیوند می‌دهد.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) ادامه داد: پنجمین خصوصیت این است که مؤمن «از خواستنِ مردم ملول نمی‌شود.» مؤمن، خسته از درخواستی دیگر نیست؛ «درِ خانه‌اش» اگر کوبیده شود، دریچه‌ی امید را نمی‌بندد و ششم نیز به تومارِ زندگی‌اش گره خورده است؛ «در تمام عمر، دانش‌جوست و دانش‌طلب؛».

وی با اشاره به هفتمین خصلت مؤمن عنوان کرد: «الفَقرُ فی الله أحبُّ إلیهِ مِنَ الغِنی»؛ فقر، اگر در راهِ خدا باشد، از غنا دوست‌داشتنی‌تر است و ثروت، مسئولیت می‌آورد و بارهای سنگین؛ اگر دستِ مالی گشاده شد، خیالش آسوده می‌شود و همین آسودگی، گاه عقب‌ماندگی می‌زاید، اما فقر چون صبر و قناعت همراهش شود، می‌تواند برکت و رشد بیاورد؛ چه بسا «نداشتن»، بیدارترت کند برای همسایه‌ی فقیر، دوستِ نادار، خویشاوندِ تنگ‌دست و گدایِ در.

حجت الاسلام ابوترابی با اشاره به هشتمین و نهمین خصلت مؤمن گفت: «وَ الذِّلَّةُ فی الله أحبُّ إلیهِ مِنَ العِزِّ فی عَدُوِّهِ»؛ ذلّتی که در راهِ خداست، نزد مؤمن شیرین‌تر از عزّتی است که در دلِ دشمنانِ خدا است و نهمین خصلت «الخُمُولُ أحبُّ إلیهِ مِنَ الشُّهره»؛ گمنامی نزد مؤمن، از نام‌آوری دلپذیرتر است و گوشه‌گیریِ کریمانه و مشهور نبودن، برای او بهتر می‌نماید؛ نه آکه از مسئولیت بگریزد، که از هیاهوی بی‌ثمر می‌پرهیزد و شهرت، اگر به جای خدمت نشست، حجابِ حقیقت می‌شود.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) گفت: امام راحل تا پیش از آنکه به قیام و انقلاب ورود کند، از شهرت و جلوه‌های بیرونی و حتی قبول مرجعیت تقلید پرهیز می‌کرد و این همان معنای بی‌اعتنایی به شهرت دنیایی است؛ اما هنگامی‌که زمانِ و زمینه قیام و انقلاب فرا رسید و امام احساس کرد وظیفه‌ی هدایت مردم را بر عهده دارد، به عنوان وظیفه این مسؤولیت را بعهده گرفت

وی خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری نیز حتی تاکنون از مرجعیت رسمی تقلید و از چاپ رساله توضیح المسائل خودداری کرده‌اند؛ و چون مقلد فراوان دارند تنها به استفتائات جواب می‌دهند این همان روحیه‌ای است که امام رضا (ع) در روایت به آن اشاره می‌کند و عقلِ مؤمن را در گرو چنین خصلتی می‌داند

حجت‌الاسلام احمد ابوترابی افزود: امام رضا علیه السلام نُه خصلت اول را به صورت عادی بیان کردند اما وقتی به دهمین خصلت رسیدند آن را بسیار مهم دانستند و با تعبیر خاصی ان از یاد کردند و فرمودند العاشره و ما العاشره، فرمودند: اما دهمین صفت چیست؟ و شما چه می‌دانید که چقدر مهم است و حضرت با این بیان، گوش‌ها را تیز و حواس‌ها را جمع کردند و سکوت کردند. قیل ماهی، گفته شد دهمین چیست. فرمودند: لایری احدا الا قال هو خیر منی و اتقی، مؤمن هیچ‌کس را نمی‌بیند مگر آنکه می‌گوید او بهتر و با تقوا تر من است و امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز اینگونه بودند و این معیار الگویی برای شناخت مراتب عقل، تقوا و فروتنی رهبران الهی است.

حجت الاسلام ابوترابی در ادامه سخنانش به سیره امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب پرداخت و گفت: مقام اما م راحل جای خود دارد، اما رهبر انقلاب در مقایسه خود و امام راحل فرمودند: «بعضی مرا با امام مقایسه می‌کنند؛ در حالی که فاصله ما نجومی است.» این بیان عجیب نشان‌دهنده اوج فروتنی و خودشناسی ایشان است.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) عنوان کرد: رهبر معظم انقلاب بیش از سه دهه بار رهبری را بر دوش کشیده‌اند و در عرصه‌های گوناگون، در فقاهت و اجتهاد، در تلاوت و قرائت و در تفسیر قرآن کریم، در آشنایی با هنر و در شعر و ادبیات و سخنوری، در تاریخ، در سیاست، در سعه صدر و صبر بی‌نظیر، در پیش‌بینی آینده، در قدرت فرماندهی نظامی و در پیشبرد کشور در تجهیزات نظامی سرآمد و در کنترل شرایط بسیار سخت و فراز و نشیب‌های کشور و انقلاب بسیار خوش درخشیده‌اند و دنیا را به اعتراف سرآمدی خود واداشتند. سیاستمداران بزرگ جهان از قدرت ایشان انگشت تعجب به دهان گرفته‌اند. با این همه در برابر امام راحل این همه تواضع می‌کنند

وی تأکید کرد: این‌ها نشانه‌ای از مقامات معنوی رهبر معظم انقلاب است، مقامی که اگرچه در مرتبه عصمت نیست، اما در پرتو تقوا، عقلانیت و فروتنی به مراتبی والا رسیده است و همین کلام «فاصله نجومی» گواه بر بلوغ معنوی ایشان است؛ نشانی از اینکه رهبری در اوج عقل و تقوا، خود را در برابر امام خمینی (ره) کوچک می‌شمارد.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) در پایان یادآور شد: امام رضا (ع) در روایت ی دیگر، هشت دلیل می‌آورند برای اینکه مؤمن باید خود را فرو تر از دیگران ببیند و برخی از آن دلایل در همین روایت آمده است. این نگاه، معیار سنجش ماست؛ هرکدام باید خویش را در این آئینه ببینیم و بسنجیم چه اندازه از این فروتنی و عقلانیت را در خود پرورانده‌ایم.