کلاف سردرگم پسماند در بوشهر؛ از چالش زیست‌محیطی تا فرصت توسعه پایدار

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- حامد عرب زاده: استان بوشهر با ترکیبی از سواحل گسترده، صنایع انرژی‌بر و مناطق مسکونی رو به گسترش، در خط مقدم چالش‌های محیط‌زیستی قرار دارد.

مدیریت پسماند در این پهنه ساحلی تنها یک وظیفه خدماتی نیست؛ مسئله‌ای راهبردی برای سلامت عمومی، جذابیت شهری، اقتصاد محلی و صیانت از دریای نیلگون خلیج‌فارس است.

تجربه شهرهای موفق نشان می‌دهد بدون مشارکت فعال شهروندان و همراهی نزدیک شهرداری‌ها، هیچ طرحی به ثمر نمی‌نشیند.

مدیریت پسماندِ امروز دیگر بر محور جمع‌آوری و دفع خلاصه نمی‌شود. رویکرد نوین بر «کاهش در مبدأ»، «تفکیک در خانه»، «بازیافت» و «بازیابی انرژی» استوار است.

در این الگو، پسماند نه تهدید؛ بلکه «منبع» تلقی می‌شود. بوشهر با ظرفیت‌های فراوان می‌تواند با عبور از روش‌های سنتی، به سمت اقتصاد چرخشی حرکت کند؛ جایی که مواد دوباره وارد چرخه تولید می‌شوند و ارزش‌آفرینی می‌کنند.

تفکیک در مبدأ؛ حلقه اول موفقیت

هیچ فناوری پیشرفته‌ای بدون تفکیک درست خانگی نتیجه نمی‌دهد. راه‌اندازی برنامه‌های منظم تفکیک خشک و تر، تحویل پسماندهای حجیم، روغن‌های خوراکی مصرف‌شده و پسماندهای خطرناک خانگی، محور اولیه هر طرح نوین است. شهرداری‌ها با توزیع مخازن استاندارد، زمان‌بندی شفاف جمع‌آوری و ارائه مشوق‌های ساده (مثل امتیاز شهروندی یا تخفیف عوارض) می‌توانند مشارکت را به روال روزمره تبدیل کنند.

کارشناس محیط زیست در بوشهر در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: اگرچه شهرداری‌ها در جمع‌آوری پسماند عملکرد قابل قبولی داشته‌اند، اما مشکل اصلی در عدم اجرای کامل تفکیک از مبدأ است. تا زمانی که مردم زباله‌تر و خشک را از هم جدا نکنند، عملاً بازیافت و استفاده مجدد از مواد قابل انجام نخواهد بود.

زهرا میرزایی افزود: یکی از چالش‌های اصلی استان، دفن زباله در زمین‌های محدود و آسیب‌پذیری سفره‌های آب زیرزمینی است. ما باید به سمت بازیافت و تولید کمپوست حرکت کنیم، در غیر این صورت بحران زیست‌محیطی در آینده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

پس از تفکیک اولیه، ایجاد مراکز پردازش مواد برای جداسازی دقیق‌تر کاغذ، پلاستیک، فلز و شیشه، ارزش مواد را افزایش می‌دهد. پسماند ترِ باکیفیت، خوراک واحدهای کمپوست شهری و تولید خاک‌برگ برای فضای سبز می‌شود.

بخش غیرقابل بازیافت اما قابل‌سوخت، می‌تواند به سوخت مشتق از پسماند تبدیل و در صنایع بومی مصرف شود. این زنجیره، وابستگی به دفن را کاهش می‌دهد و هزینه‌های بلندمدت را مهار می‌کند.

فناوری و داده؛ مدیریت به‌جای مقابله

نصب حسگر روی مخازن، مسیریابی هوشمند ناوگان جمع‌آوری و سامانه‌های پایش برخطِ وزن و ترکیب پسماند، ابزار مدیریت علمی است. داشبوردهای شهری، به مدیران امکان می‌دهد نقاط داغ تولید زباله، میزان تفکیک و راندمان خطوط را روزانه رصد کنند. نتیجه، کاهش هزینه سوخت، زمان توقف و انتشار آلاینده‌هاست.

پژوهشگر حوزه انرژی‌های نو و بازیافت، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر بیان کرد: یکی از ظرفیت‌های مغفول در بوشهر، استفاده از زباله برای تولید انرژی است. فناوری‌هایی مثل تولید بیوگاز از پسماند تر یا سوزاندن زباله با رعایت استانداردهای زیست‌محیطی می‌تواند علاوه بر کاهش حجم دفن، به تأمین انرژی پاک نیز کمک کند.

رضا مرادی ادامه داد: سرمایه‌گذاری در این حوزه اگرچه نیازمند حمایت‌های اولیه است، اما در بلندمدت موجب صرفه‌جویی اقتصادی و کاهش هزینه‌های شهرداری خواهد شد. تجربه کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد که نگاه اقتصادی به پسماند می‌تواند آن را از یک تهدید به یک فرصت پایدار تبدیل کند.

بوشهرِ ساحلی؛ حساسیت دریایی و پاکیزگی اسکله‌ها

در شهری که دریا در مرکز زندگی است، ورود زباله پلاستیکی به آب‌ها آسیب‌بارترین رخداد است. استقرار تورهای جمع‌آوری زباله در آبراهه‌ها، پایش خلیج در اطراف اسکله‌ها و برنامه‌های منظم پاکسازی ساحل با مشارکت صیادان، گردشگران و گروه‌های مردم‌نهاد، باید در تقویم شهری نهادینه شود. مدیریت پسماند در اسکله‌های صیادی، بازار ماهی و رستوران‌های ساحلی نیز نیازمند دستورالعمل‌های ویژه و نظارت مشترک است.

اجرای «مسئولیت توسعه‌یافته تولیدکننده» می‌تواند بخش مهمی از هزینه‌های جمع‌آوری و بازیافتِ بسته‌بندی را از دوش شهرداری‌ها بردارد. صنایع و فروشگاه‌های زنجیره‌ای با استقرار ایستگاه‌های بازپس‌گیری بطری و کارتن، به حلقه بازیافت جان می‌دهند. قراردادهای سه‌جانبه میان شهرداری، تولیدکنندگان و بازیافت‌کاران رسمی، شفافیت و پایداری مالی طرح‌ها را تضمین می‌کند.

جایگاه بازیافت‌کاران و توسعه اشتغال سبز

بخش غیررسمی جمع‌آوری مواد، اگر نادیده گرفته شود، هم‌زمان رقیب و آسیب اجتماعی خواهد بود. سازمان‌دهی، آموزش و ساماندهی این نیروها در قالب تعاونی‌های شهری، هم کیفیت بهداشت را ارتقا می‌دهد و هم اشتغال پایدار خلق می‌کند. بوشهر می‌تواند از پسماند، اشتغال سبز برای جوانان و زنان سرپرست خانواده بیافریند.

آموزش عمومی؛ فرهنگ، قبل از فناوری

هیچ زیرساختی بدون تغییر رفتار شهروندان کار نمی‌کند. آموزش در مدارس، کمپین‌های رسانه‌ای محلی، برچسب‌گذاری ساده روی مخازن، و برنامه‌های تشویقی در محلات، زیربنای موفقیت است. وقتی کودک بوشهری تفکیک را در مدرسه تمرین کند و خانواده در خانه ادامه دهد، پسماندِ کمتر و شهرِ تمیزتر، نتیجه طبیعی خواهد بود.

به‌روزرسانی آئین‌نامه‌های شهری، تعیین استاندارد برای مخازن و ناوگان، تعرفه‌گذاری منصفانه خدمات و جرایم کارا برای تخلفات، از ملزومات طرح‌های نوین است. گزارش‌دهی عمومیِ عملکرد شهرداری‌ها و پیمانکاران، اعتماد شهروندان را جلب می‌کند و خطا را کاهش می‌دهد.

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار بوشهر با تاکید بر ضرورت اجرای طرح‌های نوین مدیریت پسماند گفت: ساماندهی اصولی زباله‌ها علاوه بر تضمین سلامت شهروندان و حفاظت از محیط‌زیست، در ارتقای کیفیت زندگی و بهره‌وری منابع استان نقش اساسی دارد.

شاهپور رجایی سه‌شنبه در نشست بررسی وضعیت مدیریت پسماند در شهرستان‌های بوشهر و تنگستان اظهار داشت: شهرداری‌ها و دهیاری‌ها محور اصلی مدیریت پسماند هستند و مسئولیت مستقیم در تفکیک از مبدأ، جمع‌آوری، انتقال و دفن بهداشتی زباله را بر عهده دارند.

وی با اشاره به ضرورت هم‌افزایی نهادها و مشارکت مردم در این حوزه افزود: همکاری فعال شهرداری‌ها و دهیاری‌ها با دستگاه‌های مرتبط و همراهی شهروندان، کلید اصلی موفقیت در ساماندهی وضعیت موجود پسماند است.

معاون استاندار بوشهر تأکید کرد: اقدام‌های شهرداری‌ها و دهیاری‌ها باید شامل ارتقای تجهیزات و ناوگان جمع‌آوری، اجرای برنامه‌های تفکیک از مبدأ و توسعه طرح‌های بازیافت باشد تا فرآیند مدیریت پسماند در استان به شکلی علمی، پایدار و اثربخش دنبال شود.

رجایی تصریح کرد: استانداری به عنوان متولی هماهنگی امور عمرانی، آماده حمایت کامل از شهرداری‌ها و دهیاری‌ها برای اجرای طرح‌های نوین مدیریت پسماند است و برنامه‌ریزی‌ها به‌گونه‌ای خواهد بود که این نهادها بتوانند با قدرت و امکانات مناسب، خدمات مؤثر و ماندگاری به مردم ارائه دهند.

بوشهرِ پاک، مسئولیت مشترک امروز

مدیریت نوین پسماند در بوشهر، طرحی تجملی یا شعاری نیست؛ ضرورتی برای حفظ سلامت، اقتصاد گردشگری، صید و صیادی و زیست‌بوم خلیج‌فارس است. با هم‌افزایی شهرداری‌ها، همراهی صنایع، مشارکت مردم و به‌کارگیری فناوری و داده، بوشهر می‌تواند الگویی ملی در مدیریت پسماند باشد؛ شهری که از «زباله» تهدید نمی‌سازد، بلکه آن را به «منبع» تبدیل می‌کند.