مقابله با تهدیدات زیستی میگو؛ تدوین مدل بومی کنترل بیماری‌های نوپدید

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- حامد عرب زاده: صنعت میگو در ایران طی سال‌های گذشته با جهش‌های کم‌نظیری در تولید، صادرات و اشتغال‌زایی همراه بوده است اما این موفقیت، با تهدیدی دائمی به نام بیماری‌های ویروسی و باکتریایی میگو مواجه است؛ تهدیدی که در سال‌های اخیر خسارت‌های سنگینی به مزارع پرورش وارد کرده و تولیدکنندگان را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است.

در این میان، انتخاب استان بوشهر به عنوان پایلوت ملی کنترل بیماری‌های میگو، اقدامی دقیق، راهبردی و ضروری برای صیانت از امنیت زیستی و استمرار تولید در این صنعت به‌شمار می‌آید.

استان بوشهر با تولید سالانه ده‌ها هزار تُن میگوی پرورشی، بیش از نیمی از تولید ملی را به خود اختصاص داده است. وجود بیش از ۶ هزار هکتار سطح فعال پرورشی، صدها مزرعه و ده‌ها هزار شاغل lمستقیم و غیرمستقیم، این استان را به محور اصلی صنعت میگو در کشور بدل کرده است. اما همین تمرکز تولید، موجب شده تا بوشهر بیش از دیگر استان‌ها در معرض خطر شیوع بیماری‌های میگو قرار گیرد.

بر اساس اعلام اداره‌کل دامپزشکی بوشهر، تنها در نیمه نخست سال جاری، بیش از ۲۵ هزار آزمایش تشخیصی بر روی نمونه‌های میگو، آب، خاک و خوراک انجام شده است که این آمار، نشان‌دهنده سطح بالای حساسیت زیستی در این استان است.

دشمنان پنهان میگو

دو بیماری اصلی تهدیدکننده مزارع میگو در ایران، نکروز حاد پانکراس (AHPND) و سندروم لکه سفید (WSSV) هستند. بیماری‌هایی که به سرعت در مزارع شیوع یافته، باعث تلفات شدید، کاهش ضریب تبدیل غذا، افت وزن و نهایتاً ورشکستگی اقتصادی بهره‌برداران می‌شوند.

در سال گذشته، بیش از ۵۰ درصد از استخرهای بوشهر با AHPND درگیر شدند و کاهش ۷ هزار تُنی در تولید ثبت شد. با چنین شرایطی، نبود سازوکار دقیق تشخیصی و واکنش سریع، می‌توانست زیان‌های جبران‌ناپذیری به کشور وارد کند.

کارشناس بهداشت و بیماری‌های آبزیان در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اهمیت اجرای این پایلوت گفت: بیماری AHPND به دلیل سرعت بالای شیوع و اثرات مخرب بر سیستم گوارشی میگو، یکی از تهدیدات اصلی صنعت پرورش میگو در جهان محسوب می‌شود. اجرای پایلوت بردستان با رویکرد علمی، داده‌محور و هماهنگ، می‌تواند میزان بروز بیماری را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد.

مهرداد نعمتی افزود: کشورهایی مانند تایلند، ویتنام و اکوادور توانسته‌اند با تکیه بر پایش مستمر، آموزش بهره‌برداران و مدیریت زیست‌محیطی، کنترل مؤثری بر این بیماری داشته باشند. الگویی که اکنون در بردستان پیاده می‌شود، مشابه همان تجربه‌هاست اما با بومی‌سازی متناسب با شرایط اقلیمی و تولیدی بوشهر.

پایلوت ملی؛ فراتر از یک عنوان

برنامه‌ریزی برای کنترل بیماری در سطح ملی و انتخاب بوشهر به عنوان پایلوت، نه فقط یک اقدام مدیریتی بلکه نشانه‌ای از تغییر رویکرد سیاست‌گذاران به سمت پیشگیری، پایش و مداخله علمی در برابر تهدیدات زیستی است.

در قالب این طرح، آزمایشگاه‌های تشخیص بیماری در بوشهر تقویت شده و به دستگاه‌های مولکولی، PCR پیشرفته، هیستوپاتولوژی و سرولوژی تجهیز شده‌اند. همچنین، سامانه‌های دیجیتال پایش سلامت میگو و نظام گزارش‌دهی لحظه‌ای راه‌اندازی شده‌اند تا داده‌ها به‌صورت بلادرنگ در اختیار شبکه دامپزشکی و مدیریت بحران قرار گیرد.

مدیرکل دامپزشکی استان بوشهر در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ظرفیت بالای این استان در پرورش میگو گفت: بیماری نکروز حاد پانکراس (AHPND) یا بیماری مرگ زودرس، یکی از مهم‌ترین تهدیدات برای این صنعت است که طی سال‌های اخیر خسارات قابل توجهی به مزارع وارد کرده است.

از الگوهای موفق کشورهایی نظیر تایلند، ویتنام و اکوادور بهره گرفته می‌شود و مدل بوشهر، به عنوان یک الگوی ملی در سایر سایت‌های پرورشی کشور نیز مورد استفاده قرار گیرد محمدحسن رهنما افزود: برای اجرای دقیق دستورالعمل‌های بهداشتی، سایت بردستان در شهرستان دیر به‌عنوان پایلوت عملیاتی این طرح انتخاب شده و اقدامات پیشگیرانه با مشارکت بهره‌برداران، کارشناسان فنی و دامپزشکی در حال انجام است.

وی با اشاره به ویژگی‌های فنی این سایت اظهار داشت: موقعیت جغرافیایی مناسب، وجود ۱۱ مزرعه و چهار بهره‌بردار در یک ساختار محدود، امکان اجرای یکپارچه و هماهنگ برنامه‌های مدیریتی را فراهم کرده است. همچنین تأخیر هدفمند در ذخیره‌سازی لاروها، فرصت مناسبی برای پایش دقیق علمی و اجرای مرحله‌ای برنامه‌ها فراهم کرده است.

رهنما با بیان اینکه هم‌اکنون حدود ۷۰ درصد از مزارع این سایت ذخیره‌سازی انجام داده‌اند، گفت: پایش منظم فاکتورهای کیفی آب، نمونه‌برداری هفتگی از میگوها، ثبت تغییرات رفتاری و تحلیل مستمر داده‌های پرورشی از جمله محورهای اصلی این طرح است.

وی هدف از اجرای این طرح را ارزیابی اثربخشی دستورالعمل‌های بهداشتی دامپزشکی، تدوین مدل بومی کنترل بیماری‌های نوپدید، ایجاد پایگاه داده علمی برای تحلیل عملکرد و توسعه تعامل بین نهادهای دولتی، خصوصی و پژوهشی عنوان کرد.

مدیرکل دامپزشکی بوشهر همچنین با اشاره به تجربیات بین‌المللی در مدیریت بیماری‌های آبزیان خاطرنشان کرد: در اجرای این طرح از الگوهای موفق کشورهایی نظیر تایلند، ویتنام و اکوادور بهره گرفته می‌شود و هدف آن است که مدل بوشهر، به عنوان یک الگوی ملی در سایر سایت‌های پرورشی کشور نیز مورد استفاده قرار گیرد.

رهنما اجرای این طرح را گامی مهم در مسیر بهبود سلامت مزارع، کاهش تلفات ناشی از بیماری‌ها و ارتقای کیفیت تولید در صنعت میگو دانست و افزود: مشارکت فعال بهره‌برداران و همراهی نهادهای علمی و اجرایی، زمینه‌ساز تحقق اهداف پیش‌بینی‌شده در این پایلوت خواهد بود.

بهره‌برداران؛ شرکای کلیدی در امنیت زیستی

یکی از نقاط قوت این پایلوت، مشارکت مؤثر بخش خصوصی و بهره‌برداران در فرآیند کنترل بیماری است. با برگزاری دوره‌های آموزشی، تدوین بروشورهای فنی، و تشکیل تیم‌های واکنش سریع، تولیدکنندگان نیز در خط مقدم دفاع از سلامت میگو قرار گرفته‌اند.

این تعامل دوسویه، به‌ویژه در استان بوشهر که تولید میگو نقش اساسی در اقتصاد خانوارهای ساحلی دارد، می‌تواند به الگویی موفق در سایر استان‌ها نظیر هرمزگان، خوزستان و سیستان و بلوچستان تبدیل شود.

یکی از مزرعه‌داران فعال بوشهر نیز درباره تغییرات ایجاد شده در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: پیش از این، هر مزرعه به‌صورت مستقل عمل می‌کرد و اگر بیماری وارد یک استخر می‌شد، خیلی زود به دیگر مزارع سرایت می‌کرد. اکنون همه با یک برنامه واحد کار می‌کنیم، پایش هفتگی انجام می‌شود، کیفیت آب بررسی می‌شود و کوچک‌ترین تغییر در رفتار یا ظاهر میگو فوراً پیگیری می‌شود. این همکاری باعث شده تلفات به‌شدت کاهش یابد و رشد وزنی میگوها بهتر شود.

حمیدرضا دهقان اضافه کرد: با ادامه این طرح و حمایت دستگاه‌های مرتبط، امکان صادرات پایدار و باکیفیت فراهم خواهد شد و این یعنی اشتغال پایدار و درآمد بیشتر برای بهره‌برداران.

گام بعدی؛ حرکت از کنترل به ایمنی زیستی پایدار

اگرچه پایلوت ملی کنترل بیماری‌ها در بوشهر، موفقیت اولیه‌ای در کاهش مخاطرات زیستی به همراه داشته، اما گام بعدی، گذار از کنترل موقت به تأسیس نظام ایمنی زیستی پایدار است.

انتخاب استان بوشهر به عنوان پایلوت ملی کنترل بیماری‌های میگو، اگرچه تصمیمی فنی و ضروری بود، اما در صورت استمرار، حمایت اعتباری و تقویت زیرساخت‌ها، می‌تواند به الگویی برای توسعه پایدار آبزی‌پروری در کشور تبدیل شود. این گام، نه تنها ضامن سلامت اقتصادی پرورش‌دهندگان است، بلکه ابزاری حیاتی برای حفظ جایگاه ایران در بازارهای جهانی میگو خواهد بود