بازخوانی واقعه عاشورا با روایتی ساده و غیرکلیشه‌ای در «حانیه»

زینب بشکار کارگردان نمایش «حانیه» که در تماشاخانه مهر حوزه هنری اجرا می‌شود، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره ساختار و روایت نمایش، گفت: نمایش «حانیه» در ۲ بخش شکل گرفته است. بخش نخست مقدمه‌ای است که کمک می‌کند مخاطب با زمینه داستانی آشنا شود و بخش دوم بیشتر به واقعه عاشورا می‌پردازد. قهرمان ما دختری عرب به نام «حانیه» است که در دوران جاهلیت زندگی می‌کند. پدر و همسرش تصمیم دارند او را بکشند اما مادرش او را فراری می‌دهد. در ادامه سه سوار برای بازگرداندن حانیه به قبیله می‌آیند تا مجازاتش کنند اما در همان لحظه مردی ایرانی به نام مهبان وارد ماجرا می‌شود، آن سه نفر را از میان برمی‌دارد و جان «حانیه» را نجات می‌دهد. از این نقطه به بعد، مهبان که خود نیز به‌دلیل اتفاق‌هایی از قبیله‌اش رانده شده است، به شخصیت تازه نمایش تبدیل می‌شود. او و «حانیه» مدتی در کنار هم زندگی می‌کنند و سرانجام با هم ازدواج می‌کنند.

وی با اشاره به جایگاه مهبان در ادامه داستان توضیح داد: مهبان شخصیتی زرتشتی است که رویاهای زیادی می‌بیند. این خواب‌ها نشانه‌هایی از تغییرات بزرگ تاریخی و ظهور اسلام در خود دارند. البته متن به‌طور مستقیم وارد شرح خواب‌ها نمی‌شود، بلکه به شکل گذرا به آن‌ها اشاره می‌کند. مهم‌ترین خواب مهبان لگدمال شدن قرآن است؛ خوابی که سرانجام در پایان نمایش تعبیر می‌شود. وقتی این خواب تعبیر می‌گردد، مخاطب با کاروان حضرت زینب (س) و اسرا مواجه می‌شود و پیام عاشورا از زبان حضرت به «حانیه» و مهبان منتقل می‌شود. به این ترتیب خواب‌های مهبان پلی میان زندگی شخصی او و «حانیه» و واقعه عظیم عاشورا ایجاد می‌کنند.

بشکار ضمن تأکید بر یک روایت زنانه، تصریح کرد: در «حانیه» ما عاشورا را از منظر یک زن روایت می‌کنیم؛ درست است که خواب‌ها را مهبان می‌بیند اما این حانیه است که همه‌چیز از نگاه او دیده می‌شود. تلاش من این بود که مخاطب با زنی در دل ماجرا همراه شود و از خلال تجربه و نگاه او به عاشورا برسد. همین موضوع باعث شد پیچیدگی‌های داستانی را ساده‌تر کنم تا ارتباط مستقیم‌تری با تماشاگر برقرار شود.

وی با اشاره به اینکه سادگی را کلید اصلی ارتباط با مخاطب می‌داند، توضیح داد: چه در طراحی صحنه، چه در موسیقی و چه در بازی‌ها، همیشه کوشیدم سادگی را حفظ کنم. برای من مهم بود این سادگی در قدم اول به دل مخاطب بنشیند و بعد به پختگی برسد. کل نمایش حدود ۴۰ دقیقه است که تنها پنج دقیقه به عاشورا اشاره مستقیم دارد و باقی زمان به‌طور غیر مستقیم ذهن مخاطب را آماده می‌کند. این آماده‌سازی ذهنی به نظرم تأثیر بیشتری بر تماشاگر دارد تا اینکه از ابتدا به شکل مستقیم وارد واقعه عاشورا شویم.

بشکار درباره نمادگرایی موجود در اجرا توضیح داد: ما در نمایش از یک شال استفاده می‌کنیم که هویت ثابت ندارد و می‌تواند به هر چیزی تبدیل شود؛ گاهی خنجر است، گاهی کودک و گاهی شیء دیگر. این شال در واقع ابزار بازیگری است که بار معنایی متعددی پیدا می‌کند و باعث می‌شود با ساده‌ترین امکانات مفاهیم متنوعی منتقل شوند.

وی در ادامه با تأکید بر پرهیز از کلیشه‌های رایج عاشورایی، عنوان کرد: در این نمایش نه سراغ بازسازی مستقیم صحنه‌های جنگ رفته‌ایم و نه به روایت‌های تکراری از عاشورا پرداخته‌ایم. نویسنده متن تلاش کرده با دادن کدها و نشانه‌هایی به تاریخ، مخاطب را درگیر کند. اگر تماشاگر پیش‌زمینه تاریخی داشته باشد، با شنیدن یک اسم یا دیدن یک نشانه می‌تواند ارتباط عمیق‌تری با ماجرا برقرار کند. همین نگاه تازه بود که برای من به‌عنوان کارگردان جذابیت داشت.

بشکار در ادامه استقبال مخاطبان از نمایش را مثبت ارزیابی کرد و افزود: با توجه به تبلیغات محدودی که داشتیم، استقبال تماشاگران خوب بوده است. امیدواریم در شب‌های پایانی که تا ۲ شهریور ادامه دارد، مخاطبان بیشتری بتوانند نمایش را ببینند. «حانیه» دومین بخش از سه‌گانه‌ای است که مشغول کار روی آن هستیم و امیدوارم این مسیر بتواند تداوم پیدا کند.

وی در پایان درباره تجربه کارگردانی این نمایش توضیح داد: نویسنده متن زاویه‌ای تازه از عاشورا ارائه داده بود و من سعی کردم وفادار به نگاه او باشم. به بازیگران تأکید کردم که ساده و بی‌تکلف بازی کنند تا پیام اثر همان‌طور که نویسنده خواسته به مخاطب منتقل شود. برای من مهم بود که کار نه در دام پیچیدگی بی‌مورد بیفتد و نه به کلیشه‌های رایج تن بدهد، بلکه با زبانی روشن و صمیمی مخاطب را با یک نگاه تازه آشنا کند.

نمایش «حانیه» به نویسندگی مرتضی مرتضوی‌راد و کارگردانی زینب بشکار از ۲۵ مرداد اجراهای خود را در حوزه هنری آغاز کرده است و تا ۲ شهریور روی صحنه می‌رود.

ثناسادات میراحمدی تنها بازیگر این نمایش است.