چرا یافته‌های علمی و دانشگاهی درباره «آلودگی هوا» و «آب» عملی نمی‌شود؟

محمد حسن‌زاده در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره نقش دانشگاه‌ها در حل مشکلات اجتماعی و تبدیل پژوهش‌ها به عمل گفت: در سال‌های اخیر یکی از پر تکرارترین انتقادات به دانشگاه‌های این بوده که چرا باوجود حجم گسترده پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌ها، مشکلات اجتماعی و اقتصادی همچنان پابرجا هستند. برای پاسخ به این سوال، باید ابتدا جایگاه واقعی دانشگاه‌ها در زنجیره دانش و نقش آن‌ها در حل مشکلات جامعه را بشناسیم.

وی دانشگاه‌ها را مراکز تولید علم و نیروی انسانی توانمند عنوان کرد و ادامه داد: اگر دانشگاه را به کارخانه‌ای تشبیه کنیم، محصول آن دانش، فناوری و نیروی انسانی متخصص است. همان‌طور که یک کارخانه مواد غذایی مسئول سیر کردن مردم نیست و تنها «محصول» تولید می‌کند، دانشگاه‌ها نیز مسئول اجرای پژوهش‌ها و پیاده‌سازی مستقیم راه‌حل‌ها نیستند.

رئیس پژوهشگاه ایرانداک تاکید کرد: دانشگاه می‌سازد، تولید می‌کند و نیروی انسانی را توانمند می‌سازد؛ اما اجرای یافته‌ها وظیفه نهادهای اجرایی، نظام حکمرانی، صنعت، بخش خصوصی و جامعه است.

این متخصص علم اطلاعات و دانش‌شناسی با بیان این‌که در دانشگاه‌ها پژوهش‌های فراوانی در زمینه مسائل مختلف کشور انجام شده است؛ گفت: واقعیت این است که در دانشگاه‌ها تقریباً برای بیشتر مسائل شهری، اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و فرهنگی کشور پژوهش‌های دامنه‌دار انجام شده است. پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دقیق نوشته شده، مدل‌ها و راهکارهای کاربردی ارائه شده و حتی شواهد تجربی و تحلیل‌های قابل اجرا تهیه شده است.

وی خاطر نشان کرد: دانشگاه‌ها کمبود راه‌حل ندارند؛ بلکه کمبود «ترجمه راه‌حل‌ها به عمل» وجود دارد. راه‌حل‌ها به مرحله عمل نمی‌رسند و اجرایی نمی‌شوند. سال‌هاست در مجموعه بروندادهای پژوهش کشور، هزاران راهکار علمی برای آلودگی هوا، ترافیک، آب، مدیریت شهری، اقتصاد دانش‌بنیان، سلامت، انرژی و … آماده و موجود است؛ اما مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.

چرا یافته‌های پژوهش‌ها به «عمل» تبدیل نمی‌شود؟

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس با بیان این‌که ما نیازمند یک سازوکار مناسب برای ترجمه دانش به اقدامات اجرایی هستیم، گفت: در ایران، حلقه‌ای حیاتی در زنجیره دانش غایب است. ما نهاد یا مکانیسمی نداریم که پژوهش‌ها را از دانشگاه‌ها بیرون بیاورد و آن‌ها را به زبان قابل‌فهم، قابل اجرا و قابل تصمیم‌گیری تبدیل کند. نهادی وجود ندارد که یافته‌های پژوهش‌ها را به دست صنعت، دولت و جامعه برساند.

وی در مورد وجود این حلقه حیاتی در بسیاری از کشورها، توضیح داد: در بسیاری از کشورها این حلقه مفقوده توسط نهادهایی مانند دفاتر انتقال فناوری، مراکز کارگزاری دانش، رابط‌های دانشگاه-حکمرانی، تحلیلگران سیاست علم، مشاوران فناوری و آزمایشگاه‌های سیاست‌گذاری پر می‌شود. اما در ایران، معمولاً پژوهش‌ها در کتابخانه‌ها باقی می‌مانند و به سیاست‌گذاران نمی‌رسند یا به زبان فابل اجرا ترجمه نمی‌شوند و یا مدل مالی و نهادی برای اجرای آن وجود ندارد.

نیاز به اکوسیستم چندبخشی برای استفاده از پژوهش‌ها

حسن‌زاده با بیان این‌که برای عملیاتی شدن پژوهش‌ها، به یک اکوسیستم چندبخشی نیاز است، افزود: دولت باید ساختارهایی برای جذب پژوهش‌ها و فناوری‌ها طراحی کند. وزارتخانه‌ها، شهرداری‌ها و دستگاه‌های اجرایی باید به‌صورت مسئله‌محور و سفارش‌محور عمل کنند. بخش خصوصی نیز باید انگیزه و توان لازم برای جذب فناوری را داشته باشد. علاوه بر این، رسانه‌ها و جامعه باید به راه‌حل‌های علمی اعتماد کنند و در فرآیند اجرای آن‌ها مشارکت داشته باشند. همچنین کارگزاری دانش نیز باید مانند یک مترجم و واسط، علم را به تصمیم‌سازی و سپس اجرا تبدیل کند.

دانشگاه‌ها مسئول تولید علم هستند، نه اجرای مستقیم آن

رئیس پژوهشگاه ایرانداک در پایان تصریح کرد: دانشگاه‌ها نقش خود را در تولید دانش و تربیت نیروی انسانی متخصص به‌خوبی ایفا می‌کنند؛ اما برای اینکه این دستاوردها به‌طور مؤثر در حل مشکلات جامعه نقش ایفا کنند، نیاز به نهادهای کارگزاری برای انتقال این دانش به عمل وجود دارد. اگر حلقه‌های مفقوده در زنجیره دانش تکمیل شود، می‌توان امیدوار بود که پژوهش‌های دانشگاهی به اجرا درآیند و مشکلات کشور به‌طور مؤثر حل شوند.